Είναι όμορφα και ήσυχα πολύ στο Πρώτο Νεκροταφείο. Ειδικά, αυτή την εποχή που η φύση ακόμα οργιάζει, λίγο πριν την εξοντωτική καλοκαιρινή ζέστη. Είναι μια ωραία ιδέα για βόλτα στο κέντρο της πόλης και μια ευκαιρία να το θαυμάσει κανείς ως ένα ανοιχτό μουσείο. Δεν πρόκειται, άλλωστε, για κάτι καινούργιο, μια και ήδη από το 1840 το Πρώτο Κοιμητήριο της Αθήνας αναφέρεται στους τουριστικούς οδηγούς της εποχής ως η υπαίθρια γλυπτοθήκη της πόλης!
Ήταν περίπου το 1802 όταν στην Ευρώπη άρχισε να απαγορεύεται να θάβονται οι νεκροί μέσα στις εκκλησίες ή στον περίβολό τους και, έτσι, δημιουργούνται τα πρώτα επίσημα νεκροταφεία. Στην Αθήνα αυτό συνέβη το 1834 και επελέγη ο χώρος του Μετς, μια αραιοκατοικημένη τότε περιοχή. Ιδρύθηκε από τον Κάρολο Φιξ και ο ίδιος την ονόμασε Μετς από την ομώνυμη πόλη της Αλσατίας, που φημιζόταν για την μπίρα της. Φτωχοί εργάτες από την Τζια ήταν οι πρώτοι κάτοικοί της.
*Η περιοχή έως το 1860 λεγόταν και Βατραχονήσι από τα πολλά βατράχια λόγω του ποταμού Ιλισού αλλά και Παντρεμενάδικα, καθώς εκεί πήγαιναν ζευγαράκια.

Σήμερα στο Πρώτο Νεκροταφείο υπάρχουν πάνω από 12.000 μνήματα και 700 μνημεία, που εκτείνονται σε έκταση 225 στρεμμάτων. Μια επίσκεψη μόνο δε φτάνει. Επίσης, από τη στιγμή που μιλάμε για έναν κήπο, η αίσθηση αλλάζει από εποχή σε εποχή. Δεν είναι μια αίθουσα μουσείου, είναι ένας ζωντανός χώρος που αλλάζει μέρα με τη μέρα, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες.
*Σκεφτείτε επίσης να συνδυάσετε τη βόλτα στο Πρώτο Νεκροταφείο με μία επίσκεψη στον Κεραμεικό. Στο αρχαίο νεκροταφείο της Αθήνας μπορεί κανείς να δει τα πρωτότυπα που δημιούργησαν το ταφικό ιδίωμα του 19ου και του 20ού αιώνα. Υπάρχει μάλιστα συγκεκριμένο “λεξιλόγιο” και έχει να κάνει με τη μυθολογία του θανάτου.

Είναι όλοι εκεί… στο Πρώτο Νεκροταφείο
Πρώην πρόεδροι της Δημοκρατίας και πρωθυπουργοί, άνθρωποι του πνεύματος και της τέχνης, μοιράζονται όλοι την ίδια γειτονιά. Ο Γεώργιος Παπανδρέου βρίσκεται μακριά από το γιο του, Ανδρέα Παπανδρέου. Το ίδιο και η Αλίκη Βουγιουκλάκη με το Δημήτρη Παπαμιχαήλ. Η Μελίνα Μερκούρη έχει, όμως, δίπλα της τον Ζυλ Ντασσέν αλλά και τον παππού της, Σπυρίδωνα Μερκούρη.
Η Έλλη Λαμπέτη κοντά στο Βασίλη Τσιτσάνη. Η Τζένη Καρέζη, η Μαλβίνα Κάραλη, ο Δημήτρης Χορν, η Μαρίκα Κοτοπούλη, ο Φιλοποίμην Φίνος, ο Μάνος Κατράκης, ο Νίκος Ξυλούρης, ο Δημήτρης Μητροπάνος και δίπλα του η Ρίτα Σακελλαρίου αλλά και ο Στράτος Διονυσίου, η Κατίνα Παξινού, η Σωτηρία Μπέλλου, ο Μάνος Λοΐζος…
Πολύ κοντά στη Σοφία Βέμπο και τον Χριστόφορο Νέζερ, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Η επιγραφή στον τάφο του γράφει: “Σιγά διαβάτη, εδώ κοιμάται ο γέρος του Μοριά, τον ύπνο του μην τον ταράξεις”.

Και τόσοι άλλοι…
Μπαίνοντας στο νεκροταφείο, στην αριστερή πλευρά, μετά τους τάφους των Αρχιεπισκόπων Δαμασκηνού και Χριστόδουλου και του ευεργέτη Αβέρωφ, δεσπόζει εκείνος του Ερρίκου Σλήμαν, του αρχαιολόγου που ανέσκαψε την Τροία και τις Μυκήνες. Σαν αρχαίος ελληνικός ναός ο τάφος-μαυσωλείο, σε σχέδια του σπουδαίου αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ, διακοσμείται με σκηνές από μάχες του Τρωικού πολέμου.
Ο οικογενειακός τάφος της εφοπλιστικής οικογένειας Νομικού κοσμείται από ένα καράβι επάνω στο οποίο βρίσκονται τρεις άγγελοι, ενώ εκείνος του Δημήτρη Αιγινήτη, διευθυντή του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, υπουργού Παιδείας και ιδρυτή της Ακαδημίας Αθηνών μοιάζει επίσης με αρχαίο ναό, με επιγραφές που θυμίζουν… αστρονομία. Κι απέναντι ένα σπουδαίο γλυπτό του Κώστα Βαλσάμη, η “Μάνα της Κατοχής”, εμπνευσμένο από μία φρικτή εικόνα, μια μάνα να κείτεται νεκρή κι ένα παιδί να προσπαθεί να πιει γάλα από το άψυχο στήθος της.

Στην πόλη των κεκοιμημένων…
Στο Πρώτο Νεκροταφείο έχουμε μικρές έως και πολύ μεγάλες κατασκευές που χαρακτηρίζονται για το ρομαντικό ύφος τους. Στην πλειονότητά τους είναι μνημεία στα οποία τον τόνο δίνουν στοιχεία της κλασικής αρχιτεκτονικής. Έχουμε και περιπτώσεις αντιγραφής γνωστών μνημείων της αρχαιότητας, όπως το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη, το γνωστό “φανάρι του Διογένη” στην Πλάκα. Υπάρχουν, ωστόσο, και άλλων ρυθμών μνημεία, αιγυπτιακού, γοτθικού ή βυζαντινού.
Η γλυπτική, πάντως, είναι στο σύνολό της κλασικιστική, με το βλέμμα στραμμένο στο αρχαιοελληνικό ιδεώδες. Κοιμωμένες και άγγελοι συμβολίζουν τα “πενθούντα πνεύματα” και μονοπωλούν τα μνημεία. Κάποιοι γλύπτες, βέβαια, απέφευγαν να δημιουργούν στο νεκροταφείο, για να μη λέει ο κόσμος ότι έβγαζαν χρήματα από τους νεκρούς.
